Konwencja Haska

1. Czym jest Konwencja Haska ?
Pod tą nazwą kryje się wiele aktów,traktujących o różnych materiach prawnych.
Niniejsze opracowanie obejmuje tylko jedną – z dnia 25 października 1980r.
Dotyczy ona cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę.

2. Do czego służy w/w Konwencja Haska ?
Jest to narzędzie umożliwiające
odzyskanie dziecka bezprawnie uprowadzonego albo bezprawnie zatrzymanego.

3. Na czym polega uprowadzenie dziecka ?
Na to pytanie odpowiada art.3 Konwencji Haskiej.
Uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli:
a) nastąpiło naruszenie prawa do opieki
przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji,
wykonywanego wspólnie lub indywidualnie,
na mocy ustawodawstwa państwa,
w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu
bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz
b) w chwili uprowadzenia lub zatrzymania
prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie
albo byłyby tak wykonywane,
gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.
Prawo do opieki określone w punkcie a)
może wynikać w szczególności z mocy samego prawa,
z orzeczenia sądowego lub administracyjnego
albo z ugody mającej moc prawną
w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa .

Ilustrując powyższe to uprowadzenie nastąpi,
gdy wyjazd dziecka do innego państwa
nastąpił z pominięciem zgody drugiego rodzica.

Natomiast zatrzymanie to stan,
w którym wyjazd dziecka do innego państwa miał zgodę drugiego rodzica.
Jednakże okres ustalonego wyjazdu został jednostronną decyzją jednego rodzica -
bez zgody drugiego - przedłużony.

4. W jakim państwie toczy się postępowanie ?
W tym,gdzie funkcjonuje dziecko - tam gdzie nieprawidłowo przebywa.

5. Czy Konwencja Haska umożliwia wydobycie dziecka z każdego kraju ?
Nie !
Tylko z takiego,które jest jej sygnatariuszem,
a więc wprowadziło konwencję do swojego porządku prawnego.

6. Czy Polska podpisała Konwencję Haską ?
Tak !
Została ona przyjęta do krajowego porządku prawnego w dniu 25 września 1995r.

7. Ile krajów jest stroną Konwencji Haskiej ?
Ponad 70.

8. Jaki sąd w Polsce jest właściwy rzeczowo ?
Sąd okręgowy.

9. Jaki sąd okręgowy w Polsce jest właściwy miejscowo ?
Na to pytanie odpowiada art. 569(1 ) § 1 kpc
Do właściwości sądu okręgowego
z siedzibą w miejscowości będącej siedzibą sądu apelacyjnego
należą sprawy o odebranie osoby
podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką
prowadzone na podstawie konwencji haskiej z 1980 r.,
jeżeli na tym obszarze
osoba podlegająca władzy rodzicielskiej lub pozostająca pod opieką
ma miejsce zamieszkania lub pobytu.

10. Co to oznacza ?
Po pierwsze, należy ustalić,
gdzie dziecko faktycznie zamieszkuje lub przebywa.

Po drugie, należy ustalić,
w obszarze którego sądu apelacyjnego zawiera się w/w miasto/wieś.

Po trzecie, miejscowość właściwego sądu apelacyjnego,
zawsze jest miastem właściwego sądu okręgowego -
w mieście sądu okręgowego musi być także sąd apelacyjny.

11. Czy można to zilustrować ?
Gdy dziecko znajduje się w Limanowej,
wówczas właściwym do rozpoznania
będzie w pierwszej instancji Sąd Okręgowy we Krakowie,
albowiem Kraków (a nie mający sąd okręgowy Nowy Sącz)
jest sądem okręgowym
z siedzibą w miejscowości będącej siedzibą sądu apelacyjnego -
w Krakowie jest sąd apelacyjny i okręgowy.

Jeśli zaś dziecko funkcjonuje w Głogowie,
wówczas właściwym do rozpoznania
będzie w pierwszej instancji Sąd Okręgowy we Wrocławiu,
albowiem Wrocław (a nie mająca sąd okręgowy Legnica)
jest sądem okręgowym
z siedzibą w miejscowości będącej siedzibą sądu apelacyjnego -
we Wrocławiu jest sąd apelacyjny i okręgowy.

I wreszcie, jeśli dziecko znajduje się w Sokołowie Podlaskim
wówczas właściwym do rozpoznania
będzie w pierwszej instancji Sąd Okręgowy w Lublinie,
albowiem Lublin (a nie mające sąd okręgowy Siedlce)
jest sądem okręgowym
z siedzibą w miejscowości będącej siedzibą sądu apelacyjnego.
w Lublinie jest sąd apelacyjny i okręgowy.

12. Ile miast w Polsce ma jednocześnie sąd okręgowy i apelacyjny ?
Jedenaście !

13. Jakie miasta w Polsce mają jednocześnie sąd okręgowy i apelacyjny ?
Białystok, Gdańsk, Katowice, Kraków,
Lublin, Łódź, Poznań,
Rzeszowie, Szczecin,
Wrocław, Warszawa.

Reasumując, tylko jedenaście w/w sądów okręgowych
rozpoznawać będzie w pierwszej instancji
sprawy z Konwencji Haskiej.

14. W jakim składzie proceduje sąd okręgowy?
Jednoosobowym.

15. Jaka jest forma rozstrzygnięcia tego sądu w sprawach z Konwencji Haskiej ?
Postanowienia.

16. Czy przysługuje od niego apelacja ?
Tak !

17. Jaki sąd w Polsce rozpoznaje apelację ?
Sąd Apelacyjny w Warszawie i tylko on.

Zgodnie z art.518(2) § 1 kpc
„Sądem drugiej instancji w sprawach (...)
prowadzonych na podstawie [Konwencji Haskiej-przyp. M.P.],
jest Sąd Apelacyjny w Warszawie.”

18 .W jakim składzie proceduje Sąd Apelacyjny w Warszawie ?
Trzyosobowym.

19. Jaka jest forma rozstrzygnięcia tego sądu w sprawach z Konwencji Haskiej ?
Postanowienia.

20. Czy od rozstrzygnięcia sądu II Instancji przysługuje skarga kasacyjna ?
Tak !

21. Czy skargę kasacyjną od orzeczenia drugiej instancji może złożyć rodzic ?
Nie !

22. Kto może złożyć skargę kasacyjną w sprawie z Konwencji Haskiej ?
Zgodnie z art.519(1) § 2(1) kpc prawo to ma tylko:
Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka
oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.

23. Co może więc uczynić rodzic niezadowolony z orzeczenia sądu II Instancji ?
Taki rodzic zwrócić się do któregoś z w/w podmiotów,
aby złożył skargę kasacyjną.

24. Kto rozpoznaje skargę kasacyjną w sprawie z Konwencji Haskiej ?
Wyłącznie Sąd Najwyższy w Warszawie.

25. Jakie terminy ważne są w Konwencji Haskiej ?
Po pierwsze wiek dziecka – 16 lat.
Jeżeli małoletni je ukończył przed złożeniem wniosku,
wówczas konwencja nie ma zastosowania.

Po drugie jeden rok na złożenie wniosku.
Jest on liczony od dnia uprowadzenia bądź zatrzymania.

26. Czy wykazanie uprowadzenia/zatrzymania skutkuje zawsze odzyskaniem dziecka ?
Nie !

27. Jakie są więc przesłanki negatywne odzyskania dziecka ?
Na gruncie Konwencji Haskiej
można wyodrębnić pięć przesłanek negatywnych.

28. Jaka jest pierwsza przesłanka odmowy ?
Dobro dziecka.

Zgodnie z art.12 Konwencji Haskiej
(...) dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska (...).
Współgra to z dyspozycją art.13b Konwencji Haskiej
(...) istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka
naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną
albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia (...)

Chodzi tu o sytuację,w której małoletni
niejako zakorzenił się w nowej rzeczywistości ,
funkcjonuje w niej w pełnym wymiarze – odnalazł się w niej.

A więc koszty psychiczne powrotu dziecka byłyby wyższe,
niż jego pozostanie na miejscu,
pomimo bezprawności uprowadzenia/zatrzymania.

29. Jaka jest druga przesłanka odmowy ?
Stanowisko małoletniego.

Zgodnie z art.13b Konwencji Haskiej
(...) dziecko sprzeciwia się powrotowi oraz że osiągnęło ono wiek i stopień dojrzałości,
przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii (...) .

Jeżeli małoletni wyrazi wolę pozostania
w kraju do którego został uprowadzony/zatrzymany,to należy ją –
przy uwzględnieniu jego roztropności i stopnia rozeznania życiowego -
wziąć pod uwagę.

30. Jaka jest trzecia przesłanka odmowy ?
Absencja rodzicielska wnioskodawcy.

Na podstawie art.13a Konwencji Haskiej
(...) osoba, instytucja lub organizacja opiekująca się dzieckiem
faktycznie nie wykonywała prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zatrzymania (...) .

Stąd konwencja nie będzie narzędziem odzyskania małoletniego przez osobę,
która wcześnie władzy rodzicielskiej nie wykonywała -
nie interesowała się dzieckiem,nie angażowała w jego wychowanie.

31. Jaka jest czwarta przesłanka odmowy ?
Post-zgoda.

Określa ją art.13a Konwencji Haskiej
(...) osoba, instytucja lub organizacja opiekująca się dzieckiem (...)
zgodziła się lub później wyraziła zgodę na uprowadzenie lub zatrzymanie (...) .

W tym sensie nielegalność uprowadzenia/zatrzymania małoletniego
jest w świetle konwencji niwelowana,
jeżeli po owym bezprawnym uprowadzeniu/zatrzymaniu
wnioskodawca na -
wynikający z tego bezprawnego uprowadzenia/zatrzymania dziecka -
nowy stan wyraził zgodę.

32. Jaka jest piąta przesłanka odmowy ?
Prawa człowieka.

Deklaruje ją art.20 Konwencji Haskiej.
(...) jeżeli zwrot nie byłby dopuszczony
w świetle podstawowych zasad państwa wezwanego,
dotyczących ochrony praw człowieka i podstawowych wolności (...)

W tym ujęciu trudno oczekiwać wydania do kraju ogarniętego wojną,
trawionego osłabieniem struktur państwowych,
czy takiego gdzie system prawny zbudowany jest
w oparciu o całkowicie odmienną kulturę.

33. Czy wskazane przesłanki muszą wystąpić łącznie ?
Nie !
Wystarczy istnienie tylko jednej.

34. Czym charakteryzuje się postępowanie wg Konwencji Haskiej ?
Szybkością.

Na podstawie art.11 Konwencji Haskiej
Władze sądowe lub administracyjne każdego Umawiającego się Państwa
powinny podejmować niezwłoczne działania w celu powrotu dziecka.
Jeżeli dana władza sądowa lub administracyjna
nie podejmie decyzji w ciągu sześciu tygodni od daty wpłynięcia wniosku,
wnioskodawca lub organ centralny państwa wezwanego,
z własnej inicjatywy lub na wniosek organu centralnego państwa wzywającego,
może żądać przedstawienia powodów zwłoki (...)

Jakkolwiek ów sześciotygodniowy termin nie zawsze jest dochowany,
to jednak orzeczenie w okresie niewiele go przekraczającym
jest w Polsce częste.

35. Gdzie złożyć wniosek w razie bezprawnego uprowadzenia/zatrzymania dziecka ?
Na to pytanie odpowiada art.8 Konwencji Haskiej.
Jakakolwiek osoba (...) może zwrócić się
bądź do organu centralnego miejsca stałego pobytu dziecka,
bądź organu centralnego każdego innego Umawiającego się Państwa
o pomoc w zapewnieniu powrotu dziecka.

Po pierwsze wniosek można złożyć w dowolnym kraju,
będącym sygnatariuszem Konwencji Haskiej.
Stąd może być to nawet taki,
w którym dziecko nie przebywało,ani nie przebywa.
Owo państwo powinno przekazać w/w żądanie do kraju właściwego,
a więc tego w którym małoletni w danym momencie funkcjonuje.

Rzecz jasna takie podejście jest niepraktyczne – czasochłonne.

Po drugie wniosek z Konwencji Haskiej
można złożyć do organu centralnego tego państwa,
z którego dziecko zostało uprowadzone/uniemożliwiono mu powrót.
Organ ten przekazuje to żądanie organowi centralnemu kraju,
w którym małoletni przebywa.
To rozwiązanie jest oczywiście lepsze od poprzedniego,
ale i w tym wypadku pojawia się
zagadnienie czasochłonnego przekazywania akt w obrocie międzynarodowym.

Po trzecie – i to jest najszybsze -
wniosek z Konwencji Haskiej można złożyć bezpośrednio
do organu centralnego państwa
do którego dziecko jest uprowadzone/z którego uniemożliwiono mu powrót
( funkcjonuje w trakcie sporu ).

36. W jakim trybie rozpoznawany jest w polskim sądzie wniosek z Konwencji Haskiej ?
W trybie nieprocesowym.
Żądający wydania małoletniego ma status wnioskodawcy,
a osoba która je dzierży ma status uczestnika postępowania.

37. Czy dziecko w postępowaniu z Konwencji Haskiej jest stroną w polskim sądzie ?
Nie !

38. Czy Konwencja Haska stanowi narzędzie odzyskania dziecka
tylko przy porwaniu rodzicielskim?
Nie !
Konwencja Haska jest instrumentem dla sytuacji,w której dziecko zostało zabrane –
wbrew woli rodzica do innego kraju –
przez kogokolwiek, a więc nie tylko drugiego rodzica ale i osobę obcą.

Trzeba jednak przyznać, iż jest ona stosowana
głównie w przypadkach porwania rodzicielskiego.

39. Czy Konwencja Haska uznaje porwanie rodzicielskieza przestępstwo ?
Nie !

40. Czy to oznacza, że porwanie rodzicielskienie jest przestępstwem ?
Na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi nie ma.
Zgodnie z tym co wspomniano wcześniej,
Konwencja Haska w tej kwestii się nie wypowiada,
reguluje bowiem tylko materię cywilną.
Natomiast owo porwanie rodzicielskie
stanowi przestępstwo w szeregu państw -
w ich własnych ustawach -
choć nie jest to uznane za przestępstwo
we wszystkich krajach.
Tym samym warto sprawdzić status karny takiego działania
w kraju porwania oraz wywiezienia.

41. Czy porwanie rodzicielskiejest przestępstwem w Polsce ?
Nie !

42. Czy porwanie rodzicielskiejest wykroczeniem w Polsce ?
Nie !

43. Czy powyższe oznacza,iż porwanie rodzicielskiejest karnie obojętne ?
Niekoniecznie.

Zgodnie z tym,co wspomniano wcześniej porwanie rodzicielskie
w Polsce nie stanowi ani przestępstwa, ani nawet wykroczenia.

Natomiast w trakcie abdukcji dziecka,
może dojść do zdarzenia
w rodzaju: pobicie,uszkodzenie mienia,znieważenie,uszkodzenie ciałą etc.
Wówczas prawo karne się nim zainteresuje, aczkolwiek nie jako porwaniem,
ale tym co w trakcie jego nastąpiło.

44. Czy w postępowaniu z Konwencji Haskiej może uczestniczyć ktoś jeszcze ?
Tak !
Procesowo istnieją przesłanki dla zgłoszenia udziału w sprawie przez trzy podmioty.

45. Jakie to trzy podmioty mogą zgłosić udział w sprawie z Konwencji Haskiej ?
Są to prokurator, Rzecznik Praw Dziecka oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.

46. A jak wygląda praktyka takiego udziału ?
Najczęściej, co nie oznacza zawsze -
uczestniczy prokuratura, potem RPD, a na końcu RPO

47. Jakie stanowisko zajmuje najczęściej prokuratura ?
W sprawach z Konwencji Haskiej najczęstszym dictum prokuratury
jest pozostawiam rozstrzygnięcie do uznania sądu,
co równoznaczne jest z uchyleniem się od zajęcia stanowiska.

48. Ile wniosków z Konwencji Haskiej trafia corocznie do Polski ?
Podle danych Ministerstwa Sprawiedliwości liczby te są następujące:
2014r.-64, 2013r.-72, 2012r.-76,
2011r.-79, 2010r.-53, 2009r.-87, 2008r.-70.

49. Co w praktyce oznaczają te liczby ?
Oznacza to, iż większość sędziów, adwokatów/radców prawnych
z Konwencją Haską do czynienia nie miała.

50. Jakie państwa są stronami Konwencji Haskiej ?
Albania, Argentyna, Armenia, Australia, Austria
Bahama, Belgia, Białoruś, Brazylia, Bułgaria
Chile, Chorwacja, Cypr, Czechy
Dania, Dominikana
Estonia
Fidżi, Finlandia, Francja
Grecja, Gruzja, Gwatemala
Hiszpania, Holandia, Honduras
Irlandia, Islandia, Izrael
Kanada, Kolumbia, Kostaryka
Litwa, Luksemburg,
Łotwa
Makao – Specjalny Region Administracyjny ChRL,
Malta, Mauritius, Meksyk, Mołdowa, Monako,
Niemcy, Nikaragua, Norwegia, Nowa Zelandia,
Panama, Paragwaj, Peru,Portugalia, Republika Południowej Afryki, Rumunia
Saint Kitts i Nevis, Salwador, San Marino, Serbia, Seszele, Słowacja
Słowenia, Sri Lanka, Stany Zjednoczone Ameryki, Szwajcaria, Szwecja
Tajlandia, Trynidad i Tobago, Turcja, Turkmenistan
Ukraina, Urugwaj, Uzbekistan
Wenezuela, Węgry, Wielka Brytania ( Anglia i Walia, Płn. Irlandia Szkocja ), Włochy
Zimbabwe

version 5.0

Maciej Przebindowski