Opinia w postępowaniu karnym

1. Kiedy w postępowaniu karnym sporządza się opinię ?
Na to pytanie odpowiada art.193 par.1 kpk -
„ Jeżeli stwierdzenie okoliczności
mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
wymaga wiadomości specjalnych,
zasięga się opinii biegłego albo biegłych „.

2. Co to są wiadomości specjalne ?
Nie ma tu definicji ustawowej,
natomiast można przyjąć,
że są to informacje niedostępne przeciętnej osobie, a więc dostępne temu,
kto dysponuje wiedzą pogłębioną z jakiegoś tematu.

3. Czy można powyższe zilustrować ?
Biegły z zakresu:
a/ chirurgii na okoliczność
prawidłowości przeprowadzonej operacji wyrostka robaczkowego;
b/ filatelistyki na okoliczność
autentyczności znaczka pocztowego oraz jego wartości rynkowej;
c/ fonoskopii na okoliczność rzeczywistych wypowiedzi zawartych w nagraniu,
osób w nim uczestniczących,
zweryfikowania nagrania w aspekcie ewentualnych modyfikacji,
daty jego sporządzenia, urządzenia rejestrującego,
dźwięków towarzyszących wypowiedziom, struktury emocjonalnej wypowiedzi;
d/ psychologii na okoliczność
związków emocjonalnych matki z dzieckiem
potrzeby dalszego ich utrzymywania
oraz następstw dla małoletniego zerwania owych kontaktów;
e/ wypadków drogowych na okoliczność rzeczywistego przebiegu
kolizji pomiędzy samochodami: Star,Syrenka,Warszawa.
f/ księgowości na okoliczność prawidłowości prowadzenia ksiąg rachunkowych;
g/ psychiatrii na okoliczność ewentualnej choroby psychicznej,
upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych
podejrzanego w czasie czynu;
h/ inżynierii na okoliczność prawidłowości konstrukcji mostu pontonowego;
i/ daktyloskopii na okoliczność zgodności śladów linii papilarnych
pobranych na miejscu zdarzenia z liniami papilarnymi oskarżonego;

4. Czy można powołać biegłego z zakresu prawa ?
Nie !
Curia novit iura - sąd zna prawo,
a więc wykluczone jest taka opinia;
prawo to jedyna specjalność z jakiej biegły nie zostanie powołany.

Od tej zasady istnieją dwa wyjątki.

5. Jakie dwa wyjątki pozwalają powołać biegłego z zakresu prawa ?
Pierwszy dotyczy prawa/praktyki państwa obcego
(argentyńskiego, macedońskiego, senegalskiego, niemieckiego etc).

Drugi dotyczy prawa polskiego,
aczkolwiek prawa jakie w zamierzchłej przeszłości
obowiązywało na ziemiach polskich.

Drugi wyjątek jest rzeczywiście wyjątkowy i jak się wydaje ma on znaczenie bardziej cywilne niż karne.

6. Czy biegłego powołuje się zawsze tylko z jednej specjalności ?
Nie !
Może być z więcej niż jednaj,
aczkolwiek najczęściej będzie to tylko jedna.

7. Czy można powyższe zilustrować ?
a/ ginekolog i położnik dla oceny poczytalności kobiet w czasie ciąży;
b/ psychiatra, psycholog i seksuolog dla oceny poczytalności podejrzanego
  w sprawach o przestępstwa na tle seksualnym;
c/ medyka sądowego i inżyniera dla ustalenia
  prędkości pojazdu powodującego obrażenia ciała.

8. Jaka jest liczba dyscyplin określających wiadomości specjalne ?
Nieograniczona. Podobnie jak nieograniczona jest nauka.

9. Czy posiadanie takiej wiedzy przez świadka/oskarżonego
eliminuje potrzebę opinii ?
Nie !
Biegłego dla potrzeb opinii należy bezwzględnie powołać zawsze,
gdy są potrzebne wiadomości specjalne.

Co najwyżej świadkowi/oskarżonemu
łatwiej będzie –
jeśli prywatnie dysponuje owymi wiadomościami -
skontrolować rezultat pracy biegłego.

10. Czy posiadanie takiej wiedzy przez prokuratora/sędziego eliminuje potrzebę opinii ?
Nie !
Można tu powielić odpowiedź na pytanie poprzednie.

Biegłego dla potrzeb opinii należy bezwzględnie powołać zawsze,
gdy są potrzebne wiadomości specjalne.

Co najwyżej prokuratorowi/sędziemu
łatwiej będzie –
jeśli prywatnie dysponuje owymi wiadomościami -
skontrolować rezultat pracy biegłego.

11. Kto zatem może sporządzić opinię ?
Procedura karna wyodrębnia niejako cztery kategorie:
biegły, biegli (co najmniej dwóch lub więcej)
instytucja naukowa, instytucja specjalistyczna.

12. W jakiej formie sporządzona jest opinia ?
Ustnej lub pisemnej.
Inna rzecz, iż dominuje formuła pisemna.

13. Skąd biorą się opinie ?
Zawsze ze zlecenia organu.

14. Kto jest organem zlecającym ?
Tylko organ prowadzący postępowanie przygotowawcze -
w praktyce jest to zwykle prokurator -
oraz sąd.

15. W jakiej formie następuje wspomniane zlecenie ?
Na to pytanie odpowiada art.194 kpk
„O dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego
wydaje się postanowienie (...)”.

16. Co zawiera owo postanowienie ?
Na to pytanie odpowiada – w dalszym ciągu – art.194 kpk:
„(…) 1) imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych,
a w wypadku opinii instytucji,
w razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób,
które powinny wziąć udział w przeprowadzeniu ekspertyzy,
2) przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań szczegółowych,
3) termin dostarczenia opinii.”

16. Skąd biorą się biegli ?
Procedura karna - ściślej jej art.195 – wyróżnia dwa rodzaje biegłych.

17. Jakie to dwa rodzaje biegłych wyróżnia procedura karna ?
Biegłych sądowych ( nazywanych także stałymi lub z listy)
oraz biegłych ad hoc.

18. Kim są biegli sądowi ?
Są to osoby ustanowione przez prezesa Sądu Okręgowego.

19. W jaki sposób są oni ustanawiani ?
Powinna to być decyzja administracyjna.

20. Jaki akt prawny reguluje ustanowienie ?
Jest to Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości
z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych

21. Na jaki okres są oni ustanawiani ?
Podle w/w rozporządzenia - par.1 ust.2 - na okres 5 lat.

22. Czy przed ustanowieniem takie osoby są weryfikowane ?
Tak. Przynajmniej w teorii.

Ustanowienie biegłym osoby zatrudnionej -
wedle par.3 ust.1 w/w rozporządzenia -
wymaga zasięgnięcia opinii
[w rozumieniu stanowiska, charakterystyki, oceny kwalifikacji - przyp. MP]
zakładu pracy zatrudniającego tę osobę.

Ponadto Ustanowienie biegłym osoby wykonującej wolny zawód -
wedle par.3 ust.2 w/w rozporządzenia -
wymaga zasięgnięcia opinii
[w rozumieniu stanowiska, charakterystyki, oceny kwalifikacji - przyp. MP]
organizacji zawodowej, do której ta osoba należy.

Natomiast, pominąwszy oszczędność/zwięzłość omawianego aktu,
dostrzegalna jest pewna asymetria.

23. Na czym polega owa asymetria ?
Otóż przy zwalnianiu biegłego sądowego -
w par.6 ust.3 omawianej regulacji -
przewidziane jest obligatoryjne wysłuchanie .

Natomiast przed ustanowieniem biegłego
żadne wysłuchanie przewidziane nie jest.

24. Jak prezentuje się tedy praktyka owych weryfikacji kandydatów?
Różnie.

25. Czy ustanawianie przez prezesa konkretnego Sądu Okręgowego
powoduje, iż taka osoba zostaje wpisana na listę
biegłych sądowych innych sądów ?
Nie !

26. Czy sąd/prokuratura mogą skorzystać z biegłego sądowego z innej listy ?
Tak !
Stąd biegły sądowy z np. Gdańska może bez przeszkód wydawać opinie
na terenie całego kraju, a więc poza swoją macierzystą listą.

27. Kim są biegli ad hoc ?
Zagadnienie to określa art.195 kpk
„ Do pełnienia czynności biegłego
jest obowiązany nie tylko biegły sądowy,
lecz także każda osoba, o której wiadomo,
że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie.”

Można więc przyjąć, że jest ten,
kto nie jest wpisany na listę biegłych sądowych
ale posiada wiadomości specjalne
mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

28. Czy można powyższe zilustrować ?
W praktyce biegłym ad hoc
powołana zostanie osoba rzadkiej specjalności,
zwłaszcza takiej, której brak na liście biegłych sądowych.

Piszącemu te słowa znany jest kazus
powołania jako tłumacza języka mongolskiego -
w owym czasie taki biegły
nie funkcjonował na jakiejkolwiek liście
prowadzonej przez prezesa sądu okręgowego -
osoby narodowości mongolskiej,
prowadzącej na co dzień
działalność gospodarczą w Polsce.

29. Czy pojęcie biegły ad hoc jest ustawowe ?
Nie, procedura karna go nie zna.
Termin jest zaś używany w doktrynie i praktyce.
Spotkać można także określenie biegły spoza listy.

30. Co oznacza ad hoc ?
Wikipedia definiuje to jako
działanie podejmowane doraźnie,
dla zrealizowania określonego celu, tymczasowo.

31. Czy status opinii zależy od rodzaju biegłego, który jest jej autorem?
Nie!

32. Czy oskarżony/pokrzywdzony może zlecić biegłemu sporządzenie opinii ?
Nie!

wersja 2.1

Maciej Przebindowski